Natobrug Sleeuwijk

NATO-brug tussen Sleeuwijk en Gorinchem

Op 7 november 2009 lopen Anton van Rijswijk en Hans de Weerd van AndelWandelt de Wiekengangroute. Deze tocht voert o.a. door de uiterwaarden bij Sleeuwijk, niet ver van de verkeersbrug over de Merwede in de A27.
Lopend langs het water komen ze bij een punt waar een aantal betonnen objecten staan, ook al ontdekt door een stel leden van de Scoutingclub uit Sleeuwijk. Hans (rechts op de foto) gaat er gezellig bij zitten, maar de kinderen kunnen hem niets vertellen over die betonnen objecten.
Niet lang daarna, Anton en Hans sturen me altijd de foto's van hun tochten toe, krijg ik het blad Saillant van de Stichting Menno van Coehoorn toegestuurd. Daarin vind ik vergelijkbare foto's bij een uitgebreid artikel van A.J. Busch met als titel "De Natobrug en andere militaire bruggen bij Gorinchem". Al lezend wordt me duidelijk dat die betonnen kolossen onderdeel zijn van de historie van deze regio in het bijzonder en van de Koude Oorlog in het algemeen.

Op 24 mei 1954 ontvangt het college van burgemeester en wethouders een uiterst geheim ontwerp van het Ingenieurs- en Architectenbureau voorheen J. van Hasselt en De Koning. Het betreft een lang gekoesterde wens: een brug over de Merwede. Tot dan toe gaat al het verkeer met een veerpont de rivier over en gaat daarbij dwars door Gorinchem heen. Maar helaas, de brug in kwestie is uitsluitend bedoeld voor militair verkeer en dan nog alleen in tijd van oorlog.
De brug houdt verband met de strategie gedurende de Koude Oorlog, de periode van gewapende vrede tussen het Oostblok (Sovet-Unie e.d.) en het Westen in de tweede helft van de 20ste eeuw.
In dat jaar 1954 beveelt het hoofdkwartier van de NATO (North Atlantic Treaty Organisation) dat ter hoogte van Gorinchem met spoed een brug moet komen met het oog op snelle troepenverplaatsingen tijdens oorlogsomstandigheden. De verkeersbruggen bij Moerdijk en Zaltbommel zijn onvoldoende en kwetsbaar. Het departement van Oorlog moet zorgen voor een juiste uitvoering van deze militaire brug.

Na kennisneming van het project zijn burgemeester en wethouders allesbehalve gelukkig. Het gebied waar de brug moet komen, de Avelingen, is bestemd voor vestiging van industrie.
Op de foto hiernaast is de geplande brug groen ingetekend.
Op medewerking van de gemeente hoeft dan ook niet te worden gerekend, beter gezegd: het gemeentebestuur zal zich tot het uiterste verzetten tegen de brug.
De Eerstaanwezend Ingenieur der Genie te Rotterdam, de verantwoordelijk militair, wordt met spoed ontboden. Volgens deze majoor moet het plan koste wat kost worden uitgevoerd en was er haast bij. Hooguit is een andere situering van de brug nog mogelijk.
In de commissie voor Defensie-belangen van de Tweede Kamer stelt een vriend van de burgemeester vragen erover aan de minister van Oorlog, maar de plannen zijn dan nog zo geheim, dat zelfs de ministeriële staf er niets van weet. Wel heeft Gorinchem succes met het protest tegen de plaats, de brug komt op een minder ongunstige plaats. Er blijft haast gezet worden achter het project, want eind 1954 moet de brug operationeel zijn.
Hoewel het Gorinchemse protest aanhoudt, zijn de grondboringen en andere werkzaamheden al begonnen zonder een gemeentelijke vergunning. Die wordt pas in juni 1955 verleend.

De brug over de Merwede, inmiddels een publiek geheim, bestaat uit drie gedeelten: een vaste baileybrug op peilers vanaf de rivierdijk aan de Brabantse kant in Sleeuwijk naar de rivier, een dito brug op Gorinchems terrein naar de Nieuwe Wolpherensedijk en daartussen een groot drijvend gedeelte, bestaande uit veertien varende brugvakken. In de uiterwaard bij Sleeuwijk komen elf zwaar gefundeerde pijlers voor de baileybrug met in het water een vast steunpunt van beton. Aan de Gorinchemse kant rust de baileybrug op vijf betonnen pijlers. (foto links)
De verdere route geeft ook problemen vanwege een aantal zwakke bruggen. Zelfs wordt geopperd een route door Gorinchem te nemen, maar daarin zitten haakse bochten die met zwaar materieel onmogelijk zijn te nemen. Geen bezwaar volgens een overste van de genie: het is een koud kunstje om met een bulldozer ruim baan te maken door hoekhuizen te slopen. Van de zijde van de gemeente is dat natuurlijk geen optie.

Uiteindelijk wordt gekozen voor de kortste en meest voor de hand liggende route over de Nieuwe Wolpherensedijk in westelijke richting en via een brug over het Kanaal van Steenenhoek naar het verkeersplein in aanleg van de Rijkswegen 15 en 27. De brug in het kanaal wordt vervangen door een nieuwe baileybrug, van het rammelend houten wegdek mag ook gebruik worden gemaakt door het gewone verkeer.

Het lukt niet om voor 1 januari 1955 de brug operationeel te krijgen. De varende delen krijgen een ligplaats in de haven van Sleeuwijk. Als proef wordt op zaterdag 10 mei 1958 de gehele brug uitgeprobeerd. De scheepvaart op de Merwede is daartoe tussen 13.30 en 20.00 uur volledig gestremd.

Inmiddels zijn de werkzaamheden begonnen voor de aanleg van de A27 en de bouw van een vaste oeververbinding over de Merwede. Op 15 maart 1961 stelt Koningin Juliana deze verkeersbrug officieel in gebruik.
De defensiebrug, door de bevolking Natobrug genoemd, heeft dan haar nut verloren. Toch willen de militaire autoriteiten uit landsbelang geen afstand doen van de verbindingsweg naar de dijk op Gorinchems gebied. De Koude Oorlog is dan immers nog lang niet voorbij. Vaste bruggen kunnen gemakkelijk door een vijand worden vernield en dan is de militaire brug gemakkelijk weer aan te leggen.
Het duurt nog geruime tijd voordat de militaire organisatie overstag gaat en het terrein voor andere doeleinden mag worden gebruikt. De vijf pijlers aan de noordzijde bleven staan, een herinnering aan de Koude Oorlog. Dit jaar, 2013, zijn die pijlers gesloopt in het kader van het projekt Ruimte voor de Rivier. Aan de zuidzijde zijn alle pijlers nog aanwezig.

Op 26 maart 2014 een aardig artikel in het AD Rivierenland over de afronding van het afgraven van de uiterwaarden bij de Gorinchemse Avelingen. Erbij twee foto's, op de eerste zijn de vijf pijlers aan de noordkant van de Merwede duidelijk te zien. Op de tweede foto van mei 2012 het wegtakelen van één van de pijlers als symbolisch begin van het projekt.

Eveneens eind maart 2014 kwam ik in contact met Wenze-Albert Sterrenburg uit Gorinchem. Hij stuurde me de foto van een kaart uit het Nationaal Archief, De kaart is afkomstig (dacht hij) uit een archiefstuk (Bruggenplan?) uit de jaren '50 van de vorige eeuw.
Op de kaart is met rood aangegeven hoe het tracéloopt: vanaf de Rijksstraatweg in Sleeuwijk, via 't Zand en de Sleeuwijkse Dijk naar de brug. Aan de overkant gaat de route dan verder langs het Kanaal van Steenenhoek om tenslotte linksaf te gaan over wat tegenwoordig de Lange Brug heet. Vanaf daar lag de verdere route naar het noorden open.